Tekrar merhaba. farmakolojiye giriş dersimizin 3. bölümü ile karşınızdayız. farmakolojiye giriş dersi 2. bölümümümzde ilaçların tanımı ve sınıflandırmasını ve ilaçların bitkisel ve mikroorganizmal kaynaklarından bahsetmiştik.
2. bölümü tekrar incelemek için Tıklayınız.
farmakolojiye giriş 3. bölümüzünde ilaçların hayvansal ve madensel kaynakları ile ilaçların sınıflandırılması ve kullanılacak ilaçların dozları ile devam edeceğiz. Kolay gelsin.
C) Hayvansal kaynaklı ilaçlar
•Hayvanlardan elde edilen ve kullanılan maddelerin başlıcaları çeşitli hormonlardır.
•Kunduz böceğinden elde edilen kantarid
•Heparine karşı kullanılan protamin (balıkların sperminden), •Yün yağı, iç yağı, spermaseti,
•Sığır midesinden elde edilen pepsin,
•Pankreastan elde edilen pankreatin.
•Memeli hayvanların testislerinden elde edilen hiyaluronidaz gibi
D) Madensel kaynaklı ilaçlar
•Bunlar metaller ve metalloidlerin tuzlarından ibarettir.
•Bazıları elementer (iyot, demir gibi) halde,
•Bazıları da tuzlari (cıva klörür, potasyum klörür, kalsiyum klörür, sodyum sülfat, magnezyum sülfat, alüminyum silikat gibi) şeklinde kullanılır.
•Bu grupta bulunan radyoetkin maddelerden, hastalıkların tanısı ve sağaltımı yanında, farmakokinetik çalışmalarda da yararlanılır
2. Sentetik ilaç maddeleri
•Organik kimyadaki hızlı gelişme sonucu bugün ilaçların birçoğu sentetik ve yarı-sentetik olarak hazırlanmaktadır.
•Doğal kaynaklı olanlardan bazılarının (morfin gibi) sentetik olarak hazırlanması pahalıdır; bu sebeple, doğal halde bulunanlarını kullanmak çok daha ekonomik olmaktadır.
•Bazı ilaçların yapısında yapılan küçük değişikliklerle yeni ilaçlar (yarı-sentetik ilaçlar) elde edilmiştir; yarı-sentetik penisilinler, morfinden hazırlanan kodein, apomorfin, heroin bu durumun başlıca örnekleridir.
İlaçların Sınıflandirilması
•Kaynaklarına göre:
•Kimyasal yapılarına göre: Asitler, alkaliler, klorlu hidrokarbonlar, eterler, amidler, aminler, esterler vb
•Etki şekillerine göre: Kolinerjik, adrenerjik, dopaminerjik, opiyaterjik vb
•Etki yerlerine göre: Kalp ilaçları, damar ilaçları, sindirim ilaçları, solunum ilaçları, sinir sistemi ilaçları vb
•Oluşturdukları etki çeşidine göre: Spazm çözücüler, kas gevşeticiler, ağrı kesiciler, balgam söktürücüler, ateş düşürücüler, işeticiler vb
İlaçların Adları:
1-Genel (jenerik) ad: Ülke ve uluslar arası sağlık çalışanları arasında iletişimi ve birlikteliği sağlamak amacı ile daha çok jenerik ad kullanılır. International Non-Proprietary Name (INN)
2-Müstahzar (ticari, marka) ad: Üretici firma tarafından ilacı ihtiva eden ürüne verilen isimdir. Bir ilaç çok sayıda ticari adla satışa sunulmaktadır. Proprietary Name
3-Kimyasal ad: Uluslar arası kimya birliği tarafından verilen addır. Sağlık sektöründe genellikle kullanılmaz. International Union of Pure and Applied Chemistry (IUPAC)
Rekombinant DNA Teknolojisi:
• Belirli bir maddesi ribozomlarında sentez eden hücrelerden, bu sentezi mRNA aracılığı ile kontrol eden geni çıkarmak, -taşıyıcı özellikte bir vektöre bağlamak -rekombinant DNA elde etmek -bunu uygun bir konak hücreye sokulması (transformasyon, transdüksiyon veya konjugasyon ile) -rDNA’nın konak hücrede çoğaltılması (gen çoğaltımı) ve hücre bölünmesi, -yavru hücrelerde yeni genin ifadesi ve ürünün elde edilmesi. -Insülin, büyüme hormonu, immunojenler…
İlaçların Dozları
•Sağaltım için gerekli olan ilaç miktarına doz adı verilir.
•Herhangi bir ilacın etki oluşturabilmesi için; etki yerine varması, belli bir konsantrasyona ulaşması bu düzeyde belli bir süre kalması gerekir.
• İlaç konsantrasyonu bu düzeyin altına indiğinde etkisi sona erer.
• İşte kullanılan ilaç miktarına göre doz 4’e ayrılır.
• Etkisiz, etkili, zehirli ve öldürücü doz.
1. Etkisiz doz: Uygulandığı zaman herhangi bir sağaltıcı etki oluşturmayan ilaç miktarıdır. Bir maddeyle ilgili denemelerde mutlaka yapılmalıdır.
2. Etkili doz (ED): istenen etkiyi oluşturan ilaç miktarıdır; terapötik, offisiyel, efektif, sağaltıcı doz diye de bilinir. Sağaltım dozu kullanılan ilaç miktarına göre; en küçük sağaltım dozu (dosis minima, dose minimal), orta sağaltım dozu (dosis media, dose medial) ve en yüksek sağaltım dozu (dosis maxima, dose maximal) Bir defalık en yüksek sağaltım dozu (dosis maxima simplex) Bir günlük en yüksek sağaltım dozu (dosis maxima prodie)
3. Zehirli doz: Verilmesini takiben belli bir süre içinde zehirlenme oluşturabilen ilaç miktarıdır; Zehirlenme belirtileri klinik, biyokimyasal veya patolojik niteliklerde olabilir.
4. Öldürücü doz (Letal doz): Kullanıldığı zaman belli bir zaman içinde canlı grubunun yüzde 50’sini öldürecek tek dozluk miktarıdır. Toksikolojik yönden en çok ÖD50’den (LD50) yararlanılır; burada ise, uygulanmasını takiben 24 saat içinde oluşan ölümler dikkate alınır.
4. Öldürücü doz: Şöyle ki, bir maddenin insan veya hayvanlara ağızdan verilen 15g/kg’ı onlarda herhangi bir etki yapmıyorsa farmakolojik bakımdan zehirsiz olarak kabul edilir; ayrıca, bu yolla OD50 miktarı:
• 5-15 g/kg arasında olanlar az zehirli
• 0.5-5 g/kg arasında olanlar orta derecede zehirli
• 50-500 mg/kg arasında olanlar zehirli
• 5-50 mg/kg arasında olanlar çok zehirli
• <5 mg/kg olanlar da çok şiddetli zehirli olarak kabul edilirler.
•İlaçlar yinelenen dozlarda verildiklerinde, ilk dozda etkin plazma konsantrasyonuna erişmez.
• Terapötik etki, belirli dozlarda belirli aralıklarda yinelenerek (altı saatte bir, günde üç kez gibi) verildikten bir süre sonra ortaya çıkar.
Yükleme Dozu: Bazı ilaçların plazma plato düzeyine ulaşma süreleri fazla uzun olabilir veya bazen hastanın klinik durumu derhal plato düzeyine ulaşmayı gerekli kılar. Bu durumda, ilaç yükleme dozunda verilir ve idame dozu verilerek tedaviye devam edilir.
Dozun Tayini
•İlaçların dozları başlıca ü kullanım yolları, ü hayvanın türü, ü yaşı, ü vücut yüzey alanı ve ü ilacın biyotransformasyonu (BT)dikkate alınarak belirlenir.
• Dozlar genellikle birim canlı ağırlık esasına göre belirtilir, yani mg/kg, g/kg
•Birim baş hayvan dikkate alındığında bazı hayvanlarda kastedilen toplam canlı ağırlık şöyledir; üYetişkin at ve sığır ; 500 kg üDomuz; 150 kg üKoyun, keçi, buzağı ve tay; 50 kg üKöpek; 10 kg üKedi; 5 kg
Kullanım Yoluna göre doz tayini Oral verilen ilaç miktarı bir birim olarak dikkate alınır. Buna göre;
• S.C. 1/10
• I.V 1/25-50’si miktarlarda uygulanır.
• Türe göre doz tayini At bir birim olarak dikkate alınır; Buna göre;
• Sığırda 1.5 katı
• Koyun, keçi, buzağı,tayda 1/5
• Köpekte 1/10
• Kedi ve tavşanda 1/20
• Kanatlılarda 1/25 ve 50’si kullanılır.
Yaşa göre doz tayini Erginlerde kullanılan ilaç miktarı bir birim olarak alınır. Buna göre;
• orta yaşlılarda 1/2’si
• gençlerde 1/4’ü
• çok gençlerde 1/8’i
• süttekilerde 1/16’sı miktarlarda kullanılır. Atılma organlarının yetmezliğinde doz tayini
• İlaçlar vücudu başlıca böbrek ve safrayla terk eder.
• Özellikle böbrek yetmezliğinde ilaç dozu ve dozajının yeniden düzenlenmesi gerekir.
• Bugün en çok baş vurulan yöntem glomerüler süzülme hızının ölçülmesidir; bu amaçla kreatinin klirensinden (% 0.7-1.4 mg) yararlanılır.
Yorumlarınız Bizim İçin Değerlidir.
Yorum yapmayı unutmayınız.